Screenings voor baarmoederhalskanker zijn de HPV test en het uitstrijkje. Door regelmatig te testen kun je je beschermen tegen baarmoederhalskanker, doordat abnormale cellen worden ontdekt voor het te laat is. Je laten vaccineren tegen het humaan papillomavirus (HPV) is ook een goed idee.
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Medewerkers
Auteur Alessandra Papitto
Reviewers Carolin Becker, Katarzyna Przybył en Sophie Oppelt
Redacteur Juliëtte Gossens
Vertaler Juliëtte Gossens
Baarmoederhalskanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker bij vrouwen en mensen met een baarmoeder (1). Vooral in regio's met weinig toegankelijke gezondheidszorg is de ziekte vaak dodelijk.
Gelukkig kan de ontwikkeling van baarmoederhalskanker worden voorkomen door je regelmatig te laten screenen en je te laten vaccineren tegen het humaan papillomavirus (HPV). Dat is zo omdat HPV de meerderheid van de gevallen van baarmoederhalskanker veroorzaakt (2)! Het HPV-vaccin verlaagt ook het risico op het doorgeven van het virus. Je kunt hier meer lezen over HPV en het vaccin. We hebben ook een algemeen overzicht van baarmoederhalskanker gegeven in een ander artikel, waarin we beschrijven wat dit voor kanker is, hoe het tot stand komt, hoe je een diagnose krijgt en wat voor behandelingen er zijn.
In dit artikel geven we een gedetailleerde beschrijving van de twee belangrijkste screeningsonderzoeken die beschikbaar zijn voor baarmoederhalskanker: de HPV DNA test en het uitstrijkje. Beide zijn belangrijk voor het vinden van abnormale cellen en kankercellen (1, 3).
Wat is een screeningsonderzoek? Kan het een diagnose geven?
In dit artikel
De HPV test
De HPV test wordt gebruikt op cellen van de baarmoederhals. De test kan stukjes van HPV-virussen identificeren die een hoog risico op kanker hebben. Deze stukjes heten antigenen, en bestaan in dit geval meestal uit DNA. Zoals we hier uitleggen zijn er veel verschillende vormen van HPV. Slechts een aantal hiervan kunnen kanker veroorzaken. De HPV test focust op deze vormen.
Het monster dat nodig is voor de test wordt verzameld door een klein kwastje langs de baarmoederhals te strijken. De cellen in het monster worden dan getest op de aanwezigheid van risicofactoren voor baarmoederhalskanker, zoals stukjes HPV (5).
Je arts of doktersassistent kan een monster nemen tijdens speculumonderzoek, waarbij de vagina opengesperd wordt. Dat kan oncomfortabel zijn, dus laat het aan je arts of assistent weten als je nerveus bent! Een voordeel van de HPV test is dat je het monster eventueel zelf zou kunnen afnemen. Als je dat graag zou willen, neem dan contact op met je arts.
Experts adviseren dat vrouwen (en anderen die een risico lopen) elke 5 tot 10 jaar een screening krijgen met de HPV test, vanaf 30 jaar oud (6, 7). In sommige landen begint de screening eerder. Als je HIV hebt is het aan te raden om vaker een screening te doen. Dat komt omdat HIV je vatbaarder maakt voor infecties. Als je wil weten wanneer je moet beginnen met de screenings, vraag dat dan aan je arts.
Als er bij de HPV test geïnfecteerde cellen worden gevonden, kan er een uitstrijkje worden gemaakt.
Het uitstrijkje
Het uitstrijkje wordt gebruikt om te kijken of er abnormale cellen in de baarmoederhals zitten, voordat ze zich ontwikkelen tot kankercellen. Het uitstrijkje wordt op dezelfde manier gemaakt als de HPV test, namelijk door met een kwastje of wattenstaafje langs de baarmoederhals te strijken. Je monster wordt dan in een laboratorium onderzocht met behulp van een microscoop. Dit heet cytologie.
Een uitstrijkje laten maken kan wat discomfort geven, maar het is snel klaar. Als je regelmatig een uitstrijkje laat doen, krijgen abnormale cellen veel minder kans om zich verder te ontwikkelen zonder dat ze ontdekt worden.
Laat het je arts of doktersassistent weten als je nerveus bent voor het uitstrijkje. Zij kunnen je door de ervaring heen begeleiden!
De uitslag van je uitstrijkje kan normaal zijn, wat betekent dat er geen veranderingen in je cellen zijn, of abnormaal zijn. Maar abnormale uitslagen komen vaak voor. Meestal betekent een abnormale uitslag niet dat je kanker hebt. Het kan zijn dat er wat ontsteking in je baarmoederhals zit, bijvoorbeeld bij een infectie.
Experts adviseren dat je elke 3 jaar een uitstrijkje laat maken, te beginnen als je 30 bent (7). In sommige regio's zullen de richtlijnen vaker of minder vaak een uitstrijkje aanraden, of vanaf een jongere leeftijd. Neem contact op met je arts om te weten te komen hoe het in jouw land verloopt.
Het tabel hieronder vat de mogelijke resultaten samen die je kunt krijgen van uitstrijkjes, en wat die betekenen. Artsen maken onderscheid tussen de verschillende resultaten op basis van hoe de cellen er onder een microscoop uitzien.
Onthoud: dit tabel is alleen bedoeld om veelvoorkomende resultaten te laten zien en een idee te geven van wat ze betekenen. Het kan zijn dat resultaten anders worden gerapporteerd in jouw land! Neem altijd contact op met je eigen dokter als je precies wil weten wat je resultaten betekenen.
Overzicht van mogelijke resultaten uitstrijkje
Het uitstrijkje is slechts een screening. Het uitstrijkje kan niet gebruikt worden om de diagnose baarmoederhalskanker te stellen, omdat er alleen individuele cellen onderzocht worden. Om een kankerdiagnose te krijgen is het belangrijk om te zien hoe de cellen zich tot elkaar verhouden in je weefsel. Als dat nodig is, kan je arts wat weefsel wegnemen door middel van een biopt. Je kunt hier nog wat meer lezen over biopten.
Baarmoederhalskanker bevolkingsonderzoek
Afhankelijk van waar je woont heeft je land misschien een bevolkingsonderzoek dat vrouwen vanaf een bepaalde leeftijd (meestal 25 of 30) automatisch uitnodigt om een HPV test of uitstrijkje te laten doen (meestal elke 3 tot 5 jaar, tenzij je laatste onderzoek afwijkend was, dan is het eerder). In andere landen moet je zelf het initatief nemen.
Als je HIV hebt is het slim om vaker te worden gescreend (meestal elk jaar), omdat je vatbaarder bent voor infecties en kanker. Neem contact op met je huisarts als je HIV hebt en gescreend wil worden.
Als je een baarmoederhals hebt maar niet geregistreerd staat als vrouw bij jouw gemeente of overheid, is het belangrijk om na te kijken of jij ook automatisch wordt uitgenodigd als je land zo'n programma heeft. Het kan ook gebeuren dat je uitnodigingen krijgt als je als vrouw geregistreerd staat maar geen baarmoederhals (meer) hebt. In dat geval heb je soms toch nog screening nodig als je in het verleden een afwijkende uitslag hebt gehad. Sommige landen houden deze dingen bij, andere landen niet. Neem contact op met je huisarts om zeker te weten dat alles klopt voor jou.
Heeft mijn land een bevolkingsonderzoek?
De afgelopen jaren is er een verandering geweest in de algemene richtlijnen voor de screening voor baarmoederhalskanker. In het verleden was het uitstrijkje de standaard. Maar het wordt nu aangeraden om te beginnen met de HPV test. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert dat iedereen met een baarmoederhals elke 5 jaar een HPV test krijgt vanaf 30 jaar. Als je HPV test positief is, kun je daarna een uitstrijkje laten doen. Voor degenen met HIV of een verzwakt immuunsysteem moet je eigenlijk met 25 jaar al beginnen met testen, en het elke 3 jaar herhalen (6).
Dit zijn slechts de adviezen van de WHO. Wat jouw dokter voor jou kan doen is misschien anders.
Het uitstrijkje en de HPV test kunnen ook worden gecombineerd. Dat heet co-testen. Co-testen is standaard in sommige regio's.
Belangrijk om in het achterhoofd te houden is dat een positieve screening (positief betekent dat er afwijkingen werden gevonden) niet per se betekent dat je baarmoederhalskanker hebt. Het dient als een rode vlag die kan leiden tot andere, specifiekere onderzoeken. Baarmoederhalskanker groeit doorgaans langzaam, in een span van 5 tot 10 jaar, dus als je er vroeg bij bent heb je vaak genoeg tijd om het te behandelen.
Screening in een regio met weinig hulpmiddelen
Op veel plekken in de wereld is er niet genoeg geld voor een bevolkingsonderzoek zoals we hierboven beschreven. Soms is er wel genoeg geld, maar is de juiste infrastructuur er niet om zo'n programma te laten werken: niet genoeg transport, niet genoeg opgeleid zorgpersoneel, of andere problemen.
Maar zelfs als je je op een plek met weinig middelen bevindt, kan je arts of zorgverlener je misschien een screening voor baarmoederhalskanker geven. Er zijn twee verschillende onderzoeken die je dan kunt doen: een HPV sneltest en een visuele inspectie (8).
Net als bij de gewone HPV test die we hierboven beschreven, kan de HPV sneltest het HPV virus in de cellen van je baarmoederhals opsporen. Maar de uitslag is er veel sneller, meestal binnen een paar uur. De test werkt goed, maar is volgens onderzoek ietsje minder sensitief dan de duurdere HPV testen die in landen met meer middelen gebruikt worden (9). Maar als deze sneltests beschikbaar zijn in jouw regio, dan is dat een stuk beter dan als er helemaal niets was.
Als je dokter geen HPV sneltests kan krijgen, dan kunnen ze misschien een visuele inspectie doen (8, 10). Bij dit onderzoek wordt er een bepaald (veilig) stofje op je baarmoederhals aangebracht. Als er afwijkingen zijn, dan gaat je baarmoederhals er iets anders uitzien. Je arts kan die veranderingen met het blote oog zien. Deze manier van testen is minder gevoelig dan een HPV test, maar kan nog steeds veel kankerdiagnoses voorkomen.
Vaak zal een arts je meteen willen behandelen als die één van deze testen (of allebei) heeft uitgevoerd en een afwijking heeft gevonden. Op die manier hoef je niet nog eens terug te komen voor de behandeling. Dat scheelt als je kliniek of ziekenhuis moeilijk te bereiken of heel druk is.
Samenvattend zijn regelmatige screening en HPV vaccinatie de meest effectieve manieren om baarmoederhalskanker te voorkomen. Dat komt omdat screening afwijkende cellen kan vinden voordat ze kankercellen worden, en het HPV vaccin infectie met HPV kan voorkomen. Je kunt hier meer lezen over de HPV vaccinatie.
Bronnenlijst
World Health Organization. Cervical cancer. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cervical-cancer [Accessed February 10th, 2023]
Frumovitz M. Invasive cervical cancer: Epidemiology, risk factors, clinical manifestations, and diagnosis. In: Goff B, Dizon DS, Chakrabarti A (eds.). UpToDate. 2023.
Alrajjal A, Pansare V, Choudhury MSR, Khan MYA, Shidham VB. Squamous intraepithelial lesions (SIL: LSIL, HSIL, ASCUS, ASC-H, LSIL-H) of Uterine Cervix and Bethesda System. CytoJournal. 2021;18:16. DOI: 10.25259/Cytojournal_24_2021
Maxim LD, Niebo R, Utell MJ. Screening tests: a review with examples. Inhalation Toxicology. 2014;26(13):811-828. DOI: 10.3109/08958378.2014.955932.
Johnson CA, James D, Marzan A, Armaos M. Cervical Cancer: An Overview of Pathophysiology and Management. Seminars in Oncology Nursing. 2019;35(2):166-74. DOI: 10.1016/j.soncn.2019.02.003
World Health Organization. New recommendations for screening and treatment to prevent cervical cancer. https://www.who.int/news/item/06-07-2021-new-recommendations-for-screening-and-treatment-to-prevent-cervical-cancer [Accessed February 10th, 2023]
Feldman S, Goodman A, Peipert JF. Screening for cervical cancer in resource-rich settings. In: Goff B, Elmore JG, Chakrabarti A, GIvens J (eds.). UpToDate. 2022.
Federatie Medisch Specialisten. Cervixcytologie. Available from: https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/cervixcytologie/diagnostiek/keuze_voor_test_test_traject/codering_van_de_uitslag.html [Accessed February 10th, 2023]
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.