Onvruchtbaarheid is een uitdaging die veel mensen wereldwijd treft. Het kan bij alle genders voorkomen. Gelukkig is het vaak te behandelen. Daarom is een correcte diagnose belangrijk! Onvruchtbaarheid bij mannen wordt minder intensief onderzocht dan onvruchtbaarheid bij vrouwen. Maar onvruchtbaarheid bij mannen draagt bij aan ongeveer de helft van de gevallen (1, 2). Voor meer informatie over onvruchtbaarheid bij vrouwen klik je hier.
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Medewerkers
Auteur Carolin Becker
Reviewers Lea Dörner, Alessandra Papitto en Sophie Oppelt
Redacteur Juliëtte Gossens
Vertaler Juliëtte Gossens
Onvruchtbaarheid bij mannen betekent dat iemand met mannelijke voortplantingsorganen (een penis en zaadballen) na 12 maanden van onbeschermde seks geen zwangerschap heeft kunnen veroorzaken.
Wereldwijd zijn ten minste 30 miljoenen mannen aangedaan door onvruchtbaarheid. Dat cijfer zou wel eens een stuk hoger kunnen zijn, omdat de vrouw in veel landen de schuld krijgt van onvruchtbaarheid om culturele en sociale redenen. Daarom zijn rapporten over onvruchtbaarheid vaak niet betrouwbaar.
Zoals we hier ook uitleggen, betekent onvruchtbaarheid niet per se dat je nooit een zwangerschap zult kunnen veroorzaken. Dat is heel onwaarschijnlijk. Met onvruchtbaarheid bedoelen we dat je kans om een zwangerschap te veroorzaken lager is, en dat het daarom langer kan duren. Hoe klein die kans is, is afhankelijk van de oorzaak van de onvruchtbaarheid en de ernst van het probleem.
Onvruchtbaarheid kan een tijdelijke of een permanente aandoening zijn. De kans dat je een zwangerschap kunt veroorzaken is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de behandeling die je daarvoor krijgt (3). Er zijn verschillende redenen waarom je onvruchtbaar zou kunnen zijn. Bij mannen zijn de meest voorkomende oorzaken genetische mutaties, gezondheidsfactoren en medicatiegebruik (1). We gaan verder in op deze oorzaken in dit artikel.
Belangrijk is dat onvruchtbaarheid kan worden veroorzaakt door mannelijke of vrouwelijke factoren, of beide. Daarom moeten eigenlijk allebei de partners worden onderzocht en behandeld wanneer nodig. Onvruchtbaarheid kan een negatieve sociale invloed hebben op mensen die ermee te maken krijgen. Onderzoek naar onvruchtbaarheid bij mannen, en onderwijs daarover, zijn belangrijk voor het verkleinen van de ongelijkheid tussen genders. Ook is dat belangrijk om het beginnen van een familie realistischer te maken voor meer mensen (2). Daarnaast wordt er een groeiend aantal gevallen van onvruchtbaarheid bij mannen in ontwikkelingslanden gezien. Waarom is nog niet duidelijk. Het zou kunnen dat obesitas en een hogere leeftijd van nieuwe vaders hieraan bijdragen (3).
In dit artikel zullen we het gaan hebben over de meest voorkomende oorzaken van onvruchtbaarheid bij mannen, de diagnose ervan, en hoe het behandeld kan worden.
In dit artikel
Oorzaken van onvruchtbaarheid bij mannen
In 30% van de gevallen wordt er geen oorzaak van onvruchtbaarheid bij mannen gevonden. Maar er zijn verschillende factoren die kunnen bijdragen.
Â
Spermafactoren: Onvruchtbaarheid bij mannen wordt meestal veroorzaakt door veranderingen in de zogenaamde spermafactoren. Dit zijn het aantal spermacellen, de vorm van de spermacellen en de beweeglijkheid van de spermacellen (1).
Laag aantal zaadcellen: Een laag aantal zaadccellen (<20 miljoen per milliliter) is de meest voorkomende oorzaak van onvruchtbaarheid bij mannen. Dit kan veroorzaakt worden door problemen met hormonen, infecties, genetische aandoeningen en gezondheidsfactoren zoals obesitas, roken of alcoholgebruik (1).
Abnormale vorm van zaadcellen: Een abnormale vorm van de zaadcellen, ook wel bekend als teratozoospermie, kan bijdragen aan onvruchtbaarheid. Deze aandoening maakt het moeilijker voor zaadcellen om een eitje te penetreren en bevruchten (1).
Beweeglijkheid van zaadcellen: Zaadcellen moeten door het baarmoederhalsslijm zwemmen om een eitje te kunnen bevruchten. Als het zaad niet goed kan bewegen, kan het soms het eitje niet bereiken (1).
Blokkades in het voortplantingsstelsel: Blokkades in het voortplantingsstelsel, bijvoorbeeld in de zaadleider, kunnen voorkomen dat zaadcellen een eitje bereiken. Dit kan veroorzaakt worden door verschillende factoren, zoals infectie, schade of een operatie (3).
Erectiestoornis: Een erectiestoornis (impotentie) kan ook bijdragen aan onvruchtbaarheid. Deze aandoening maakt het moeilijk voor iemand om een erectie te krijgen of te behouden tijdens de seks (3).
Medische aandoeningen:Â Verschillende aandoeningen zoals taaislijmziekte of multiple sclerose (MS) kunnen bijdragen aan onvruchtbaarheid. Dat kan bijvoorbeeld omdat ze invloed hebben op de spermafactoren (1, 3).
Gezondheidsfactoren:Â Zoals we hierboven benoemden, kunnen gezondheidsfactoren zoals stress of obesitas leiden tot veranderingen in de spermafactoren (en daarom tot onvruchtbaarheid).
Nog een onderschatte risicofactor is leeftijd. Naarmate je ouder wordt, lijken spermafactoren te verslechteren en wordt zwangerschap minder waarschijnlijk. In de media zien we vaak (heel) oude mannen die nog vader worden, dus het kan zeker - maar het is niet zo makkelijk als voor jonge mannen. Dat is belangrijk om te weten, omdat onvruchtbaarheid bij mannen nog steeds een taboe is op veel plekken. Vrouwen krijgen vaak de schuld wanneer een koppel niet zwanger kan worden (3). Behalve het feit dat het niemands "schuld" is dat een koppel onvruchtbaar is, is het even waarschijnlijk dat de gezondheid, spermakwaliteit of leeftijd van een man de reden is dat zwanger worden moeilijk verloopt.
Diagnose van onvruchtbaarheid bij mannen
Een correcte diagnose van onvruchtbaarheid vereist vaak verschillende stappen en onderzoeken. Hieronder lees je over een aantal veelgebruikte onderzoeken die je dokter misschien wil uitvoeren.
Lichamelijk onderzoek:Â De eerste stap voor de diagnose is meestal jouw seksuele en medische voorgeschiedenis doornemen. Zowel aandoeningen die je vroeger hebt gehad als aandoeningen die je nu hebt zijn hierbij relevant, inclusief seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA's) zoals chlamydia of syfilis.
Sommige dokters willen ook een lichamelijk onderzoek doen. Zij onderzoeken je geslachtsdelen voor afwijkingen of tekenen van infectie. Één van de meest voorkomende en behandelbare oorzaken van onvruchtbaarheid bij mannen, de varicokèle, kan hierbij opgemerkt worden. Een varicokèle is een vergroting van de aders in het scrotum, en kan soms tot onvruchtbaarheid leiden. Deze aandoening is te zien als een pijnloze zwelling in het scrotum. Een varicokèle kan met echo worden bevestigd en met een operatie worden verwijderd. Naarmate je ouder wordt, heb je meer kans op een varicokèle (1).
Spermaonderzoek:Â Sperma kan worden onderzocht in een laboratorium om de hoeveelheid, kwaliteit en beweeglijkheid van de zaadcellen in het sperma te onderzoeken (zie spermafactoren hierboven). Het beste is om dit door een professional te laten uitvoeren. Er zijn thuiskits beschikbaar, maar die zijn vaak niet zo betrouwbaar. Een spermamonster moet minstens twee keer verzameld worden, op verschillende dagen. Dat komt omdat sommige spermafactoren veel kunnen verschillen binnen een paar dagen (1). Aan de andere kant duurt het bijna drie maanden totdat er een geheel nieuwe lading zaadcellen is aangemaakt. Als je slechte zaadkwaliteit hebt door bijvoorbeeld het gebruik van medicatie, dan zal het een tijdje duren voordat je kunt verwachten dat de kwaliteit verbetert na het stoppen met die medicatie. Â
Hormoononderzoek: Hormoononderzoek kan helpen bij het opsporen van afwijkingen in jouw hormoonhuishouding die kunnen bijdragen aan onvruchtbaarheid. Je arts wil dan misschien testen op testosteron, luteïniserend hormoon (LH), follikel-stimulerend hormoon (FSH) en prolactine (1).
Genetisch onderzoek:Â Je dokter zou genetisch onderzoek kunnen aanraden als ze een verdenking op een genetische oorzaak van jouw onvruchtbaarheid hebben. Je chromosomen worden dan bijvoorbeeld getest op afwijkingen, of je wordt gescreend op genetische aandoeningen die tot onvruchtbaarheid kunnen leiden (4).
Echo: Een echo kan worden gebruikt om de zaadballen en andere delen van je voortplantingssysteem te onderzoeken op afwijkingen of blokkades, zoals een varicokèle (1).
Behandeling voor onvruchtbaarheid bij mannen
De behandeling van onvruchtbaarheid is grotendeels afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aandoening. Daarom is het verstandig om jouw specifieke geval met een arts te bespreken om te zien wat mogelijk is.
Leefstijl aanpassingen: Aanpassingen maken in je leefstijl, zoals stoppen met roken, minderen met alcohol of een gezond gewicht vasthouden, kan helpen om je spermakwaliteit te verbeteren. Je vruchtbaarheid verbetert dan ook. Dat klinkt misschien makkelijk, maar veranderingen maken in je manier van leven kan ontzettend moeilijk zijn. Vraag eens aan je arts of er hulp beschikbaar is om dit te doen. Op veel plekken zijn er namelijk coaches om je te begeleiden bij het stoppen met roken of alcohol drinken. Afvallen gebeurt het liefst ook onder supervisie van iemand die opgeleid is om te weten hoe je dat het beste doet. Schaam je niet om om hulp te vragen - het is heel moeilijk om dit allemaal in je eentje te doen!
Medicatie: Er is medicatie op de markt die kan helpen bij verstoringen in je hormonen, bij infecties en bij andere problemen die kunnen bijdragen aan onvruchtbaarheid (1). Maar er is weinig bewijs dat vitaminen en supplemeten, zoals je die in de drogist of online kunt krijgen, je vruchtbaarheid verhogen. Er zijn studies gaande die onderzoeken of verschillende supplementen wel echt helpen. Vraag aan je dokter of die jou een studie kan aanraden waar je misschien aan mee kunt doen als je dat interessant vindt.
Operatie: Een operatie is soms nodig om blokkades in het voortplantingssysteem te verhelpen of om schade, veroorzaakt door een wond of door infectie, te repareren. Een operatie die vaak gedaan wordt is de varicocelectomie. Dit is een operatie die een varicokèle kan behandelen. Als je die hebt, dan kan de operatie je zaadkwaliteit verbeteren en daardoor je vruchtbaarheid vergroten (3). Â
Kunstmatige bevruchtingstechnieken:Â In gevallen waarbij andere behandelingen niet succesvol of niet mogelijk zijn, kunnen kunstmatige bevruchtingstechnieken misschien een uitkomst zijn. Hierbij worden een eicel en een zaadcel in een laboratorium gecombineerd tot een embryo. Verschillende technieken kunnen gebruikt worden, waaronder in vitro fertilisatie (IVF) en intracytoplasmatische sperma injectie (ICSI) (1, 3). Spermadonatie kan ook een optie zijn als je openstaat voor dat idee.
Onvruchtbaarheid bij mannen is dus een complex probleem dat kan leiden tot problemen bij het zwanger worden. Daarom is het belangrijk dat mensen die hier last van hebben naar de dokter gaan zodat zij goed onderzocht kunnen worden. Als er een oorzaak wordt gevonden, dan kan deze behandeld worden en kunnen je kansen op een zwangerschap worden vergroot.
Het is ook heel belangrijk dat je je vrij voelt om open te communiceren met je arts en dat je steun zoekt bij anderen. Het begrijpen en aankaarten van onvruchtbaarheid bij mannen leidt hopelijk tot meer zwangerschappen bij mensen die dat graag willen, en zorgt er dan voor dat het algemene welzijn van die mensen verbetert.
De diagnose onvruchtbaarheid is niet het eind van de reis. Met steeds betere medische inzichten en technologie kunnen veel koppels toch zwanger raken en hun kinderwens vervullen!
Bronnen
Fainberg J, Kashanian JA. Recent advances in understanding and managing male infertility. F1000 Research. 2019;8:670. DOI: 10.12688/f1000research.17076.1.
Agarwal A, Mulgund A, Hamada A, Chyatte MR. A unique view on male infertility around the globe. Reproductive Biology and Endocrinology. 2015;13:37. DOI: 10.1186/s12958-015-0032-1
Leslie SW, Soon-Sutton TL, Khan MAB. Male Infertility. In: StatPearls. Treasure Island (USA): StatPearls Publishing; 2023. .
Pelzman DL, Hwang K. Genetic testing for men with infertility: techniques and indications. Translational Andrology and Urology. 2021;10(3):1354-1364. DOI: 10.21037/tau-19-725
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.