Bij endometriose groeit er weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies op allemaal andere plekken in het lichaam. Dat kan erg pijnlijk zijn en kan leiden tot verminderde vruchtbaarheid.
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Medewerkers
Auteur Carolin Becker
Reviewers Sophie Oppelt, Lea Dörner, Alessandra Papitto
Redacteur Juliëtte Gossens
Vertaler Juliëtte Gossens
Endometriose is een aandoening die bij zo'n 10% van de mensen met vrouwelijke voortplantingsorganen voorkomt. Bij deze aandoening groeit er weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies, de binnenste laag van de baarmoeder, op andere plekken in het lichaam. Dit kan een verscheidenheid aan klachten geven, waaronder pijn, onvruchtbaarheid en veel bloeden tijdens menstruaties. Ondanks dat endometriose veel voorkomt, wordt er nog vaak een foute diagnose gesteld, of zelfs helemaal geen diagnose. Dat kan leiden tot fysieke en emotionele problemen bij patiënten (1).
In dit artikel
Wat is endometriose?
Basis van de menstruatiecyclus
Om te begrijpen wat endometriose is, kan het helpen om iets te weten over de menstruatiecyclus. Bij endometriose is de binnenste laag van de baarmoeder bijzonder belangrijk. We beschrijven de menstruatiecyclus in detail in dit artikel. Hieronder zullen we de basis ervan ook even herhalen.
Als onderdeel van de maandelijkse menstruatiecyclus, komt er één eicel vrij uit de eierstokken tijdens de ovulatie (eisprong). Tussen de menstruatie en de ovulatie wordt de binnenste laag van de baarmoeder dikker als voorbereiding op een bevrucht eitje. Dit binnenste laagje heet het endometrium of baarmoederslijmvlies. Het wordt dikker zodat een bevruchte eicel (blastocyst) zich kan innestelen in het slijmvlies. Vanuit daar kan het verder groeien als embryo en foetus. Maar als het eitje dat vrijkomt tijdens de ovulatie niet wordt bevrucht, dan laat het baarmoederslijmvlies los en komt het door de vagina naar buiten. Dit heeft de maandelijkse menstruatiebloeding (je ongesteldheid) als resultaat.
Endometriose
Maar als je endometriose hebt, dan groeit er ook endometrium (baarmoederslijmvlies) buiten de baarmoeder in andere plaatsen van het lichaam. Bijvoorbeeld in het plasstelsel, de darmen, de vagina of nog andere plekken (1). Op deze plekken reageert het slijmvlies óók op je hormonen. Dat betekent dat het slijmvlies dat buiten de baarmoeder groeit, elke maand ook dikker wordt en bloedt.
Baarmoederslijmvlies op andere plekken dan in de baarmoeder heeft geen weg naar buiten. Het weefsel zit opgesloten en kan het omliggende weefsel irriteren. Dat kan ontsteking en pijn veroorzaken.
Soms veroorzaakt de ontsteking het ontstaan van littekenweefsel. Dit littekenweefsel kan gaan hechten aan omliggende organen, zoals de blaas, darmen of eierstokken, waardoor die aan elkaar gaan plakken. Deze zogenaamde adhesies kunnen pijn en andere complicaties veroorzaken. Adhesies kunnen de vorm van de organen in het bekken veranderen, waardoor de darmen of de blaas niet meer goed kunnen functioneren. Ook kunnen ze het moeilijker maken voor de eierstokken om eitjes los te laten, en voor de eileiders om eitjes naar de baarmoeder te transporteren. Dit kan uiteindelijk leiden tot onvruchtbaarheid (1).
Zo'n 10% van de mensen die zwanger kunnen worden, hebben endometriose. Maar de aandoening wordt vaak niet herkend of er komt een foute diagnose voor in de plaats. Daarom zou het kunnen dat het eigenlijk nog meer mensen zijn die aan endometriose lijden (2).
Klachten
Klachten van endometriose verschillen per persoon. Daarom duurt het vaak lang voordat de aandoening wordt ontdekt bij iemand. Bij sommigen wordt het nooit herkend.
Veelvoorkomende klachten zijn bijvoorbeeld:
Pijnlijke menstruaties
Pijn tijdens vaginale penetratie
Pijn bij het plassen
Pijn bij het poepen
Chronische en verergerende pijn
Diarree
Verstopping
Misselijkheid
Cysten op de eierstokken (endometriomen) kunnen voorkomen bij ernstige vormen van endometriose en kunnen ernstige pijn veroorzaken. Dit zijn kleine zakjes vloeistof (vooral bloed) die in of op de eierstokken groeien.
In sommige gevallen kan endometriose tot onvruchtbaarheid leiden, terwijl anderen misschien helemaal geen klachten hebben (1, 2).
Risicofactoren en oorzaken
Risicofactoren voor het krijgen van endometriose zijn onder andere een vroege menarche (de eerste ongesteldheid van je leven), een korte menstruatiecyclus, hormonale problemen en het drinken van veel alcohol (1).
Onderzoek suggereert dat je een hoger risico op endometriose loopt als iemand aan wie je verwant bent de aandoening ook heeft. Als je onvruchtbaar bent of je hebt onregelmatige menstruaties, is de kans ook groter dat je endometriose hebt.
Onregelmatige en hevige menstruaties kunnen het resultaat zijn van hoge oestrogeenspiegels. Er zijn verschillende opties om dit te behandelen, waaronder medicatie die het oestrogeen verlaagt, een gezond dieet met voedingsmiddelen zoals citrusvruchten en regelmatige beweging (2, 3).
De precieze oorzaak van endometriose is tot op de dag van vandaag onduidelijk. Maar er bestaan enkele theorieën over hoe de aandoening zich zou kunnen ontwikkelen (4).
Retrograde menstruatie: “Retrograde” betekent achteruit. Volgens deze theorie komt een deel van het menstruatiebloed niet naar buiten door de vagina, maar vloeit het terug de buikholte in via de eileiders. Menstruatiebloed bevat cellen van het baarmoederslijmvlies. Deze cellen kunnen zich dan hechten aan organen die in het bekken liggen, zoals de darmen en de blaas, waardoor endometriose ontstaat.
Coelomische metaplasie: Het woord “coelomisch” beschrijft holtes in het lichaam, in dit geval de bekkenholte. "Metaplasie" is een transformatie van het ene celtype naar het andere. Deze theorie suggereert dat bepaalde typen cellen die het bekken aan de binnenkant bedekken transformeren naar cellen van het baarmoederslijmvlies, waardoor endometriose ontstaat.
Ontregeling van het immuunsysteem: Een abnormale reactie van het afweersysteem zou kunnen bijdragen aan het ontstaan van endometriose. Het immuunsysteem heeft volgens deze theorie moeite met het herkennen en opruimen van baarmoederslijmvliescellen buiten de baarmoeder. Dit maakt het mogelijk dat die cellen daar ongestoord blijven groeien, waardoor endometriose ontstaat.
Genetische aanleg: Onderzoek suggereert dat bepaalde genen mogelijk tot een verhoogd risico op endometriose leiden (4).
Waarschijnlijk wordt endometriose veroorzaakt door meerdere factoren. Er wordt onderzoek gedaan om de aandoening beter te begrijpen. Hoewel de exacte oorzaak van endometriose nog niet bekend is, kan een vroege diagnose en behandeling helpen om klachten te onderdrukken en problemen op de lange termijn te voorkomen.
Diagnose
Een diagnose is belangrijk omdat endometriose een progressieve ziekte is die voor de meeste mensen erger wordt met de tijd. Het kan lastig zijn die diagnose te krijgen, om verschillende redenen:
Klachten zijn niet specifiek voor endometriose
Klachten verschillen per persoon
Veel mensen kennen de aandoening niet, zelfs onder artsen en andere zorgverleners
Klachten die bij de aandoening passen worden vaak genormaliseerd (zoals erg pijnlijke menstruaties of pijn tijdens seks)
Er zijn bijvoorbeeld ook geen specifieke, bewezen bloedonderzoeken. Omdat de aandoening in verschillende delen van het lichaam kan voorkomen, is een correcte diagnose belangrijk om tot de juiste behandelmethode te komen.
Een gynaecologisch onderzoek, echo of MRI kan helpen bij het herkennen van afwijkingen. Maar omdat ze meestal erg klein zijn, kunnen ze vaak niet herkend worden met deze methodes.
De enige methode om endometriose met zekerheid vast te stellen is via laparoscopie. Tijdens dit onderzoek stopt je arts een smalle buis met een camera eraan (een laparoscoop) door een kleine snee in je buik. Dit wordt meestal alleen gedaan als je arts van plan is om endometrioseplekjes of littekenweefsel weg te snijden. Hoewel het een kleine operatie is, is het nog steeds een ingreep waar risico's aan vastzitten. Daarom zijn onderzoekers hard aan het werk om andere manieren te vinden waarmee een diagnose makkelijker wordt en fijner is voor patiënten (1).
Één van die manieren zou een speekseltest kunnen zijn. In een studie die gepubliceerd werd in januari 2022 vonden onderzoekers veelbelovende resultaten voor het stellen van een diagnose op basis van micro-RNA (kleine moleculen die veel verschillende processen in ons lichaam controleren) in het speeksel van patiënten. Deze test zal binnenkort beschikbaar worden in een aantal Europese landen. De prijs wordt nog geëvalueerd door de gezondheidsautoriteiten (3).
Behandeling
Voordat er een behandeling gekozen wordt, is het aan je arts om goed te letten op welke klachten je precies hebt. Ook de locatie van de endometriose moet meegenomen worden. Op die manier kan je arts proberen te voorkomen dat je klachten terugkomen.
Vaak wordt er pijnstilling gegeven tegen de chronische pijn waar veel mensen met endometriose mee kampen. Hormoontherapie zoals anticonceptiepillen kunnen worden gebruikt om abnormaal bloeden en de opbouw van baarmoederslijmvlies tegen te gaan. In sommige gevallen is een operatie een optie om littekenweefsel of endometrioseplekjes te verwijderen (1, 2). Het is wel belangrijk om te weten dat zelfs als je een operatie krijgt, dat er een (kleine) kans is dat je klachten later terugkomen.
Wereldwijd zijn er veel vrouwen aangedaan door endometriose en de bijkomende klachten, zoals pijn, veel bloeden en onvruchtbaarheid. Hoewel de exact oorzaak van de aandoening nog niet helemaal bekend is, zijn er behandelingsopties om je klachten te verbeteren en je kwaliteit van leven te verhogen. Vrouwen en anderen die klachten van endometriose hebben, kunnen het beste contact opnemen met hun arts om een correcte diagnose te krijgen en hun opties te bespreken.
Bronnenlijst
Zondervan KT, Becker CM, Missmer SA. Endometriosis. New England Journal of Medicine. 2020;382(13):1244-1256. DOI: 10.1056/NEJMra1810764
Parasar P, Ozcan P, Terry KL. Endometriosis: Epidemiology, Diagnosis and Clinical Management. Current Obstetrics and Gynecology Reports. 2017;6(1):34-41. DOI: 10.1007/s13669-017-0187-1
Bendifallah S, Suisse S, Puchar A, Delbos L, Poilblanc M, Descamps P, et al. Salivary MicroRNA Signature for Diagnosis of Endometriosis. Journal of Clinical Medicine. 2022;11(3). DOI: 10.3390/jcm11030612
Sourial S, Tempest N, Hapangama DK. Theories on the pathogenesis of endometriosis. International Journal of Reproductive Medicine. 2014;2014:179515. DOI: 10.1155/2014/179515
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.