Een bloedtest die tijdens je zwangerschap gedaan kan worden om genetische afwijkingen van de foetus te detecteren.
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Bijdragers
Geschreven door Sophie Oppelt en Julian Zeegers
Beoordeeld door Alizeh Ahsan en Darina Obuhova
Bewerkt door Juliëtte Gossens
Vertaald door Juliëtte Gossens
Er zijn een hoop traceerbare deeltjes in je bloed, die doormiddel van een bloedtest opgespoord kunnen worden. Die deeltjes kunnen bijvoorbeeld genetische informatie van verschillende weefsels in je lichaam zijn. Dat komt omdat je cellen, wanneer ze doodgaan en nieuwe cellen creëren, een beetje DNA laten vrijkomen in het omliggende weefsel. Uiteindelijk komt dit DNA terecht in je bloed. Dat heet celvrij DNA (cfDNA). Als je zwanger bent, is ongeveer 10% van het celvrije DNA in je bloed afkomstig van de placenta van je baby. Dat DNA is meestal identiek aan het DNA van je baby. Dit DNA van je placenta heet celvrij foetaal DNA (cffDNA - met twee f's!). Op basis hiervan is de niet-invasieve prenatale test (NIPT) ontwikkeld. Deze methode kan gebruikt worden om genetische afwijkingen van een foetus te onderzoeken zonder in je baarmoeder te hoeven prikken.
In dit artikel
Om NIPT uit te voeren heeft je dokter alleen bloed van jou, de zwangere persoon, nodig. Daarop kunnen laboranten een speciale techniek uitoefenen: het zogenaamde "whole genome sequencing", een uitgebreide DNA-analyse. Het hele genoom (de genetische code) van jouw foetus kan daarmee afgelezen worden. Celvrij foetaal DNA is korter dan jouw eigen celvrije DNA, waardoor ze van elkaar onderscheiden kunnen worden. In theorie kunnen wetenschappers door middel van NIPT elke genetische fout zien, maar in de praktijk wordt de test vooral gebruikt als screening voor de veelvoorkomende trisomieën 13, 18 en 21. Die afwijkingen worden gekenmerkt door de aanwezigheid van een extra chromosoom in elke lichaamscel. Je kunt hier meer lezen over deze trisomieën.
NIPT kan ook gebruikt worden om andere soorten genetische fouten vast te stellen, bijvoorbeeld aneuploïdie van de geslachtschromosomen (zoals het syndroom van Turner of het syndroom van Klinefelter). Ook variaties in de structuur van chromosomen, sommigen monogene aandoeningen (waarbij maar één gen aangedaan is, zoals bij taaislijmziekte) en andere trisomieën (naast trisomie 13, 18 of 21) kunnen onderzocht worden. (1-4).
Je moet wel bedacht zijn op het feit dat de NIPT test een screening is en geen diagnostische test. Het kan alleen de verdenking geven dat er iets mis is. Dat betekent dat een positieve uitslag van je NIPT test (wanneer er dus een fout in de genen van je foetus is gevonden) altijd de bevestiging nodig heeft van een invasief onderzoek. Je kunt hier meer lezen over invasieve diagnostiek.
Voordelen van NIPT
Het grootste voordeel van NIPT is dat er minder invasieve onderzoeken, zoals een vruchtwaterpunctie of een vlokkentest, nodig zijn. Over deze onderzoeken lees je hier meer. Dat komt omdat er zonder NIPT geen manier is om het genetisch materiaal van een foetus te onderzoeken behalve door invasieve diagnostiek. Omdat invasief onderzoek een klein (maar significant) risico op complicaties zoals een miskraam geeft, kan het gebruik van NIPT de risico's voor zwangere mensen verkleinen. Wanneer een NIPT resultaat namelijk negatief is (dus wanneer er géén afwijkingen zijn gevonden), is er meestal geen invasief onderzoek nodig. De TRIDENT-1 studie heeft bijvoorbeeld in Nederland het effect onderzocht van het gebruik van NIPT bij zwangerschappen met een hoog risico op genetische afwijkingen. Dat heeft geleid tot 62% minder inzet van invasief onderzoek. (2).
Het is ook bewezen dat de NIPT een nauwkeurige en kosteneffectieve manier is voor het onderzoeken van genetische afwijkingen bij een foetus. De test heeft namelijk een heel hoge sensitiviteit en specificiteit. Voor de drie veelvoorkomende trisomieën 13, 18 en 21 is de sensitiviteit volgens de wetenschappelijke literatuur hoger dan 94% (5, 6). Dat betekent dat van 100 zwangerschappen met een trisomie, er ongeveer 94 zijn gedetecteerd en er maar 6 zijn gemist.
Nadelen van NIPT
Hoewel NIPT een pijnloze, niet-invasieve onderzoeksmethode is, heeft het ook een aantal nadelen (7, 8).
Om te zorgen dat de NIPT goed werkt, moet de fetale fractie (de proportie van cffDNA [hierboven uitgelegd] vergeleken met al het celvrije DNA in je bloed) minstens 4% zijn. Wanneer de NIPT mislukt is dat meestal omdat de fetale fractie te laag is. Dat gebeurt vaker bij zwangere mensen met een hoog BMI (9), maar we weten niet waarom.
Sommige bloedmonsters kunnen niet met zekerheid geïnterpreteerd worden om andere biologische redenen, bijvoorbeeld wanneer je zelf een genetische afwijking hebt, als je kanker hebt, of als je een zwangerschap hebt met een twee-eiïge "vanishing twin" (7, 8). Dat betekent dat er een tweeling was, maar één van de foetussen het niet overleefd heeft. Het bestaan van deze tweeling wordt vaak niet opgemerkt, omdat zoiets meestal vroeg in de zwangerschap gebeurt en het weefsel weer door het lichaam opgenomen wordt. Maar het bestaan van dit weefsel kan best een tijdje detecteerbaar zijn in je lichaam. Twee-eiïge tweelingen ontstaan uit twee verschillende eitjes, waardoor hun genen verschillend zijn. Bij een twee-eiïge "vanishing twin" kan het dus gebeuren dat een NIPT test een fout heeft gevonden in de genen van de tweeling die is overleden. (8).
Het kan ook dat de genetische informatie van je foetus verschilt van dat in de placenta. Dat heet mosaïcisme (7, 8). Mosaïcisme betekent dat genetische fouten alleen bestaan in sommige weefsels of cellen, maar niet in andere. Bij mosaïcisme van de foetus en de placenta zijn er cellen met genetische fouten aanwezig in de placenta en niet bij de baby zelf. Zoals hierboven uitgelegd, komt het cffDNA dat door NIPT wordt onderzocht juist van de placenta. Daardoor komt het weleens voor dat een NIPT resultaat verschilt met wat er in de cellen van je baby aan de hand is. In het meest extreme geval is het zo dat de cellen met fouten echt alléén aanwezig zijn in de placenta, met geen enkel spoor ervan in andere weefsels. Dat heet "confined placental mosaicism" (CPM) (8, 10). CPM komt voor bij ongeveer 1% van de bekende zwangerschappen (11). Dat kan leiden tot fout-positieve NIPT resultaten. Dan geeft de NIPT test aan dat er een genetische fout bij de foetus aanwezig is, maar deze zit dan in de realiteit alleen in de placenta.
Kosten van NIPT
De kosten van de NIPT zijn afhankelijk van jouw land en zijn volgens de literatuur tussen de €730 en de €2600 (12). Hoeveel jouw zorgverzekeraar hiervan dekt is ook afhankelijk van jouw land of locatie (en je zorgverzekering) (13).
Door het TRIDENT-2 project kwam de NIPT beschikbaar voor alle zwangeren in Nederland (2). Om de test beter toegankelijk te maken, kostte de NIPT voor patiënten in het begin zo'n €175. De rest van de kosten werden gedekt door de Nederlandse overheid.
Tegenwoordig is de NIPT gratis beschikbaar voor alle zwangeren. De test zit in het basispakket. Waarschijnlijk gaan deze kosten wel eerst van je eigen risico af. Check dit bij je zorgverzekeraar.
In België wordt de NIPT vrijwel volledig gedekt door het ziekenfonds.
In Scandinavische landen worden de kosten voor de NIPT ook gedeeltelijk of volledig gedekt door de zorgverzekering. Maar patiënten in centraal Europa, zoals in Oostenrijk, Polen en verschillende andere landen, moeten de volledige kosten zelf dragen (13).
NIPT wereldwijd
NIPT in Europa
In de afgelopen tien jaar hebben vijf landen de NIPT ingevoerd als screeningsonderzoek voor trisomie 13, 18 en 21. Soms worden de geslachtschromosomen hierbij ook meegenomen. Uitgebreidere NIPT die het hele genoom (genetische code) onderzoekt wordt momenteel aangeboden in België, Nederland, Litouwen, Griekenland, Cyprus en Italië (13).
Alleen België, Duitsland en Nederland hebben de NIPT beschikbaar gemaakt voor alle zwangeren. In de meeste andere Europese landen kunnen alleen zwangeren met een hoog-risico zwangerschap het onderzoek laten doen. In dat geval zijn er bepaalde tekenen of factoren die de kans groter maken dat de foetus genetische afwijkingen heeft. Het resultaat is dat meer dan 75% van de Belgische zwangeren de NIPT laten doen. In Nederland, Oostenrijk, Italië en Spanje is dit ongeveer 25-50% van de zwangeren. In de meeste andere Europese landen waar de NIPT beschikbaar is gaat het om 5-25% (13).
NIPT in de Verenigde Staten
In de VS zijn er geen wetten over de NIPT die in het hele land gelden. Het onderzoek wordt er vaak gebruikt en de kosten die een zwangere ervoor maakt zijn afhankelijk van hun ziektekostenverzekering. Er zijn maar een paar Amerikaanse zorgverzekeraars die deze kosten dekken. Zo'n 25% tot 50% van de zwangeren in de VS maken gebruik van de NIPT (13).
NIPT in China
De NIPT werd in 2011 beschikbaar gemaakt in Hong Kong en het Chinese vasteland, maar de kosten worden niet gedekt door de centrale overheid. Die verschillen daarom per provincie en liggen tussen de ¥ RMB 860 en ¥ RMB 2600 (zo'n 110 tot 330 euro). (14)
Als je geïnteresseerd bent in de NIPT, vraag dan je arts of verloskundige naar de mogelijkheden. Misschien is de NIPT wel iets voor jou!
Bronnen
Meck J, Kramer Dugan E, Matyakhina L, Aviram A, Trunca C, Pineda-Alvarez D, et al. Non-Invasive Prenatal Screening for Aneuploidy: Positive Predictive Values Based on Cytogenetic Findings. American journal of obstetrics and gynecology. 2015;213(2):214.e1-5. DOI: 10.1016/j.ajog.2015.04.001
Van der Meij KRM, Sistermans EA, Macville MVE, Stevens SJC, Bax CJ, Bekker MN, et al. TRIDENT-2: National Implementation of Genome-wide Non-invasive Prenatal Testing as a First-Tier Screening Test in the Netherlands. Am J Hum Genet. 2019;105(6):1091-1101.DOI: 10.1016/j.ajhg.2019.10.005
Petersen AK, Cheung SW, Smith JL, Bi W, Ward PA, Peacock S, et al. Positive predictive value estimates for cell-free noninvasive prenatal screening from data of a large referral genetic diagnostic laboratory. Am J Obstet Gynecol. 2017;217(6):691.e1-e6. DOI: 10.1016/j.ajog.2017.10.005
Zheng J, Lu H, Li M, Guan Y, Yang F, Xu M, et al. The Clinical Utility of Non-invasive Prenatal Testing for Pregnant Women With Different Diagnostic Indications. Front Genet. 2020;11:624. DOI: 10.3389/fgene.2020.00624
Stokowski R, Wang E, White K, Batey A, Jacobsson B, Brar H, et al. Clinical performance of non-invasive prenatal testing (NIPT) using targeted cell-free DNA analysis in maternal plasma with microarrays or next generation sequencing (NGS) is consistent across multiple controlled clinical studies. Prenat Diagn. 2015;35(12):1243-1246. DOI: 10.1002/pd.4686
Taylor-Phillips S, Freeman K, Geppert J, Agbebiyi A, Uthman OA, Madan J, et al. Accuracy of non-invasive prenatal testing using cell-free DNA for detection of Down, Edwards and Patau syndromes: a systematic review and meta-analysis. BMJ Open. 2016;6(1):e010002. DOI: 10.1136/bmjopen-2015-010002
Health Quality Ontario. Noninvasive Prenatal Testing for Trisomies 21, 18, and 13, Sex Chromosome Aneuploidies, and Microdeletions: A Health Technology Assessment. Ont Health Technol Assess Ser. 2019;19(4):1-166.
Benn P. Non-Invasive Prenatal Testing Using Cell Free DNA in Maternal Plasma: Recent Developments and Future Prospects. J Clin Med. 2014;3(2):537-565. DOI: 10.3390/jcm3020537
Harraway J. Non-invasive prenatal testing. Australian Family Physician. 2017;46(10):735-739
Mardy A, Wapner RJ. Confined placental mosaicism and its impact on confirmation of NIPT results. Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2016;172(2):118-122. DOI: 10.1002/ajmg.c.31505
Kalousek DK, Dill FJ. Chromosomal mosaicism confined to the placenta in human conceptions. Science. 1983;221(4611):665-667. DOI: 10.1126/science.6867735
So Yeon Kim, Seung Mi Lee, Jong Kwan Jun, You Jung Han, Min Hyoung Kim, Jae-Yoon Shim, et al. Prospective observations study protocol to investigate cost-effectiveness of various prenatal test strategies after the introduction of noninvasive prenatal testing. BMC Pregnancy and Childbirth. 2018;18(1):307. DOI: 10.1186/s12884-018-1930-y
Gadsbøll K, Petersen OB, Gatinois V, Strange H, Jacobsson B, Wapner R, et al. Current use of noninvasive prenatal testing in Europe, Australia and the USA: A graphical presentation. Acta Obstet Gynecol Scand. 2020;99(6):722-730. DOI: 10.1111/aogs.13841
Ravitsky V, Roy M, Haidar H, Henneman L, Marshall J, Newson AJ, et al. The Emergence and Global Spread of Noninvasive Prenatal Testing. Annual Review of Genomics and Human Genetics. 2021;22(1):309-338. DOI: 10.1146/annurev-genom-083118-015053
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.