De menstruatiecyclus is het maandelijkse proces waarin je eitjes en baarmoeder worden voorbereid voor een eventuele zwangerschap.
Dit artikel wordt nog medisch beoordeeld.
Medewerkers
Schrijver Carolin Becker
Reviewers Lea Dörner, Miriam Babukhian en Alessandra Papitto
Redacteur Juliëtte Gossens
Vertaler Juliëtte Gossens
Menstruatie, ook wel ongesteldheid genoemd, is deel van de voortplantingscyclus tijdens de vruchtbare jaren van de meeste vrouwen en mensen met eierstokken en een baarmoeder. Het is een teken dat het voortplantingssysteem goed functioneert. De eerste menstruatie treedt meestal op tijdens de puberteit (die doorgaans tussen de 8 en 15 jaar begint) en blijft komen tot de overgang (meestal wanneer je eind 40 of begin 50 bent). De overgang wordt ook wel de menopauze genoemd en is een teken van het eind van je vruchtbare jaren.
Tijdens de menstruatie wordt het bedekkende laagje aan de binnenkant van de baarmoeder (het endometrium) uitgescheiden door de vagina. Dit gebeurt meestal ongeveer elke 28 dagen (hoewel de cycluslengte van mensen flink verschilt). De menstruatie kan een paar dagen tot een week duren (1, 2).
Voor meer achtergrondinformatie kun je ons artikel lezen over de biologie van eicellen.
In dit artikel
Waarom menstrueren we?
Menstruatie is een belangrijk onderdeel van het leven van veel mensen. Hoewel er nog steeds veel stigma heerst rond dit onderwerp zien we de laatste tijd een meer open discussie erover. In de politiek wordt bijvoorbeeld gediscussieerd over vrije dagen van werk tijdens de menstruatie als je dat nodig hebt. Ook over de belasting die je betaalt bij het kopen van menstruatieproducten zoals maandverband en tampons wordt steeds meer gesproken.
Maar waarom menstrueren we überhaupt? Dat is een goeie vraag, maar de wetenschap heeft daar geen duidelijk antwoord op. In het verleden bestond de theorie dat menstruatie een afweermechanisme was tegen ziekteverwekkers die samen met sperma de baarmoeder bereiken tijdens seks.
Recentelijk wordt er meer gedacht aan een evolutionair gevolg van de manier waarop een menselijke zwangerschap ontwikkelt. De placenta (moederkoek) van een baby is heel nauw verbonden met de baarmoeder van de zwangere persoon. Maar de placenta moet niet té ver de baarmoeder in groeien, omdat dat de baarmoeder zou kunnen beschadigen. Toekomstige zwangerschappen zouden dan moeilijker zijn. Om te voorkomen dat deze schade optreedt, bouwt de baarmoeder elke maand een beschermend laagje op waarin een embryo kan groeien (en de placenta zich kan ontwikkelen). Dit is dus een soort van kussentje in de baarmoeder. Zo groeit de zwangerschap niet direct in de baarmoederwand. Als je niet zwanger wordt, dan heb je dat laagje dus niet meer nodig, en wordt het afgebroken en uitgescheiden. De volgende maand wordt het weer opnieuw opgebouwd (3).
Hoewel onderzoekers er dus nog niet helemaal uit zijn waarom mensen menstrueren, weten ze wel zeker dat de menstruatiecyclus wordt veroorzaakt door het oplopen en dalen van verschillende geslachtshormonen. Die hormonen leiden tot de regelmatige afbraak en wederopbouw van het binnenste laagje van de baarmoeder (het endometrium) (1).
De voortplantingscyclus
De voortplantingscyclus varieert van persoon tot persoon. De lengte van die cyclus, waarvan de menstruatie slechts één onderdeel is, duurt normaal gesproken ergens tussen de 21 en 35 dagen. Dat wordt gezien als een "normale" cycluslengte, maar bij sommige mensen is die korter of langer (2).
In het algemeen menstrueert iemand tussen de leeftijden van 10 en 55, maar ook dit verschilt per persoon. Variaties tussen cyclussen zijn normaal en zijn afhankelijk van verschillende factoren, zoals levensomstandigheden, anticonceptie of stress (1). Je kunt hier meer lezen over mogelijke oorzaken van het uitblijven van je menstruatie.
Informatie over wat er in je lichaam gebeurt tijdens de menstruatie is soms een beetje verwarrend. Dat komt voornamelijk omdat de voortplantingscyclus uit 2 verschillende cyclussen bestaat die tegelijkertijd doorlopen worden (2):
De ovariële cyclus: deze cyclus bereidt het hormoon-producerende weefsel van de eierstokken voor en is verantwoordelijk voor de voorbereiding en afgifte van een eicel
De menstruatiecyclus (ook wel de "baarmoedercyclus" genoemd): deze cyclus is verantwoordelijk voor de voorbereiding en het onderhoud van de bekleding van de baarmoeder (het endometrium)
Beide cyclussen beginnen op dag 1. Dat is de eerste dag van je menstruatie.
Bij het lezen van onderstaande moet je in je achterhoofd houden dat de verschillende fasen in lengte kunnen verschillen tussen menstruerende mensen (én tussen verschillende maanden bij één persoon). De vruchtbare periode (vruchtbaarheidsvenster) varieert op dezelfde manier.
Laten we beginnen met de ovariële cyclus, die uit 3 delen bestaat: de folliculaire fase, de ovulatie (eisprong) en de luteale fase.
De ovariële cyclus
Folliculaire fase (dag 1-14)
De ovariële cyclus begint met de folliculaire fase. In een cyclus van 28 dagen duurt deze fase meestal zo'n 14 dagen. Tijdens deze fase beginnen follikels met groeien aan het oppervlak van de eierstok. De eitjes in die follikels worden dan voorbereid voor de eisprong (1, 2). We worden geboren met ongeveer 4 miljoen oocyten (onrijpe eicellen) en tijdens elke cyclus beginnen ongeveer 3 tot 11 follikels met eicellen te rijpen. Slechts één van die eitjes zal volledig rijpen. Dat eitje zit in de zogenaamde "dominante follikel". Je kunt hier meer lezen over de rijping van follikels.
De groei van de follikels wordt gestimuleerd door een stijging van de hormonen FSH (follikel-stimulerend hormoon) en LH (luteïniserend hormoon). Wetenschappers denken dat de dominante follikel diegene is die het meest gevoelig is voor FSH, en daarom de grootste wordt. Beide hormonen worden uitgescheiden door de voorste hypofysekwab in het brein.
De groeiende follikels gaan oestrogeen afgeven (1, 2, 4).
De stijging van deze hormonen wekt de volgende fase op: ovulatie.
Ovulatie (dag 14)
Ovulatie (eisprong) gebeurt gemiddeld op dag 14. Op die dag is de concentratie van het hormoon LH het hoogste ten gevolge van een hoge oestrogeenspiegel. Dit zorgt ervoor dat de dominante follikel barst en het rijpe eitje afgeeft. Nu is het eitje klaar om bevrucht te worden en begint aan de reis door de eileider richting de baarmoeder. De andere follikels en eitjes die aan het groeien waren zullen opgenomen en afgebroken worden door de eierstok (2).
Omdat zaadcellen tot wel 5 dagen kunnen overleven na seks, begint de vruchtbare periode 5 dagen vóór de eisprong en eindigt die op de dag van de eisprong. Je kunt alleen zwanger worden tijdens deze vruchtbare periode. Dat klinkt misschien als een super goed voorbehoedsmiddel, maar het is vrij moeilijk om precies in te schatten wanneer je eisprong plaats zal vinden. Dat komt omdat de lengte van de folliculaire fase vaak net een beetje verschilt van maand tot maand (1). Als je meer wil weten over het gebruik van kennis over je cyclus om niet zwanger te worden, klik dan hier.
Luteale fase (dag 15-28)
Tijdens de laatste fase van de ovariële cyclus worden de cellen van de gebarsten dominante follikel getransformeerd in het gele lichaam. Dit structuurtje voorkomt de aanmaak van FSH en LH door oestrogeen en progesteron af te scheiden. Deze hormonen zijn belangrijk voor de ontwikkeling van het endometrium, zoals je hieronder zult lezen.
Als er tijdens deze periode geen bevruchting plaatsvindt, dan zal het gele lichaam weer worden afgebroken. Er wordt dan minder oestrogeen en progesteron aangemaakt, waardoor het FSH weer kan stijgen. Dit wekt een nieuwe cyclus op, die weer begint met de folliculaire fase (2).
Nu gaan we een kijkje nemen bij de menstruatiecyclus. Deze heeft ook 3 delen: de menstruatie, de proliferatie (opbouw) fase en de secretie (afgifte) fase.
De menstruatiecyclus
De vloei van menstruatie (dag 1-7)
Zoals we hierboven uitlegden zal het gele lichaam afgebroken worden als er geen eitje wordt bevrucht tijdens de voorafgaande periode. Omdat de hormonen die werden aangemaakt door het gele lichaam het endometrium (de baarmoederbekleding) intact hielden, leidt het verlies van het gele lichaam tot de afbraak van het endometrium. Dat is wat een ongesteldheid is: de afwezigheid van bepaalde hormonen leidt ertoe dat de bloedtoevoer naar het endometrium gestopt wordt. Het endometrium raakt daardoor beschadigd, waardoor het loslaat van de baarmoederwand. De baarmoederwand is erg gespierd: het samenknijpen van deze spier duwt het losgelaten endometrium in stukjes naar buiten, door de baarmoederhals en door de vagina. Het afgebroken weefsel kan ook door de eileiders de buikholte in worden geduwd.
Het samenknijpen van de baarmoederwand is ook belangrijk om de bloedvaten in de wand, die gaan bloeden zodra het endometrium loslaat, dicht te knijpen.
Dit samenknijpen van de baarmoeder zorgt voor de kramp die je krijgt tijdens je menstruatie.
De menstruatie vindt op hetzelfde moment plaats als de eerste helft van de folliculaire fase (2).
Proliferatieve (opbouw) fase (dag 8-14)
De tweede helft van de folliculaire fase vindt dan plaats samen met de wederopbouw (proliferatie) van het endometrium, nadat het tijdens de menstruatie was uitgescheiden. Deze opbouw wordt veroorzaakt door een stijging van het hormoon oestrogeen. Dit bereidt de baarmoeder voor voor de innesteling van een bevrucht eitje in het endometrium. Direct na de menstruatie is het endometrium nog maar ongeveer 2 millimeter dik. Tijdens de proliferatieve fase groeit dit laagje tot ongeveer 12 millimeter dikte. Dikker wordt het meestal niet (2, 4).
Secretie (afgifte) fase (dag 15-28)
De afgiftefase gebeurt tegelijkertijd met de luteale fase. "Secretie" is een ander woord voor afgifte of uitscheiding. Tijdens deze fase is het endometrium hard aan het werk. In het endometrium zitten namelijk kliercellen. Deze cellen maken veel energierijk slijm aan dat wordt afgegeven aan het endometrium. Hierdoor wordt de bekleding van de baarmoeder zacht en kussenachtig en kan het voedingsstoffen leveren: dat is perfect voor een bevrucht eitje dat zich wil innestelen en wil groeien. Als het eitje dat werd afgegeven tijdens de eisprong niet wordt bevrucht en er dus geen innesteling plaatsvindt, dan wordt het gele lichaam afgebroken. Zoals we hierboven zagen, is het gele lichaam (en de hormonen die het aanmaakt) belangrijk om het endometrium in stand te houden. Dus: het dalen van de progesteron (die wordt aangemaakt door het gele lichaam) zorgt ervoor dat het endometrium ook wordt afgebroken. Dit wordt direct gevolgd door de menstruatie (2).
Om je een korte samenvatting te geven van wat er nu allemaal gebeurd is: tijdens een periode van ongeveer 28 dagen groeit er één follikel uit een van je eierstokken het grootst (het dominante follikel). Deze follikel laat het eitje dat erin zit vervolgens los tijdens de ovulatie (eisprong).Tegelijkertijd word je ongesteld, waarbij de bekleding van je baarmoeder (het endometrium) word afgebroken - en daarna wordt het weer opgebouwd. Na de eisprong wil het vrijgelaten eitje bevrucht worden; de andere cellen van het follikel (het gele lichaam) maken hormonen aan om het endometrium in stand te houden. Cellen van het endometrium maken daarbij ook slijm en voedingsstoffen aan voor als het eitje is bevrucht en wil gaan groeien. Als het eitje niet bevrucht wordt, wordt het gele lichaam afgebroken, en daarmee ook het endometrium. Je krijgt opnieuw een menstruatie en de hele cyclus begint weer van voor af aan. Dat is het!
Al deze veranderingen en fases die een menstruerend persoon doormaakt tijdens hun cyclus worden veroorzaakt door het stijgen en dalen van verschillende hormonen. Hoe lang die cyclus is, en hoe lang de verschillende fases zijn, verschilt per persoon - en verschilt zelfs tussen verschillende maanden bij één persoon. Daarom is het ook zo lastig om precies te voorspellen wanneer je vruchtbaar gaat zijn (1).
Tenslotte kan het patroon van je menstruaties - vooral als er opeens een verandering optreedt - iets zeggen over je gezondheid. Daarom is het belangrijk dat mensen zich comfortabel voelen om te praten over hun menstruatie en om de hulp en steun te zoeken die ze nodig hebben voor hun voortplantingsgezondheid.
Bronnen
Mihm M, Gangooly S, Muttukrishna S. The normal menstrual cycle in women. Animal Reproduction Science. 2011;124(3-4):229-36. DOI: 10.1016/j.anireprosci.2010.08.030
Hoffman BL, Schorge JO, Halvorson LM, Hamid CA, Corton MM, Schaffer JI (eds.). Williams Gynecology. 4th ed. New York: McGraw-Hill Medical; 2020.
Jarrell J. The significance and evolution of menstruation. Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology. 2018;50:18-26. DOI: 10.1016/j.bpobgyn.2018.01.007
Messinis IE, Messini CI, Dafopoulos K. Novel aspects of the endocrinology of the menstrual cycle. Reproductive Biomedicine Online. 2014;28(6):714-22. DOI: 10.1016/j.rbmo.2014.02.003
Let op: de informatie die we hier voor je verzamelen is strikt voor educatieve doeleinden. Als je je niet goed voelt of als je enige klachten of vragen over je gezondheid hebt, neem dan alsjeblieft contact op met je arts of andere relevante zorgmedewerker. Wij geven geen medisch advies.